DİL BOZUKLUKLARI
Dil bozuklukları, dilin edinimi ve kullanımı ile ilgili bozuklukları ifade etmektedir. Eğer bir çocuk başkalarının söylediklerini anlamakta (alıcı dil) veya duygularını, düşüncelerini yeterli düzeyde sözel olarak aktarmakta (ifade edici dil) güçlük yaşıyorsa bir dil bozukluğundan söz edilebilir. Dil bozukluklarına, nörolojik problem, işitme engeli, mental retardasyon, yaygın gelişimsel bozukluklar, genetik sendromlar vs bağlı olarak sıklıkla rastlamaktayız. Dil bozukluğu olan çocuklar etiyolojine bağlı olarak birbirinden farklı özellikler görülebilmektedir. Dil bozukluklarında dilin alt bileşenlerinin ( fonoloji, morfoloji, sentaks, semantik ve pragmatik) birinde veya birkaçında bozukluk görülmektedir. Dil bozuklukları çocuğun yalnızca iletişim becerilerini değil aynı zamanda aile ve sosyal yaşamını, akademik becerilerini etkilemekte ve davranışsal ve duygusal problemlere sebep olabilmektedir. Dil problemi olan çocuklarda aynı zamanda konuşma sesi problemlerine de sıklıkla rastlamaktayız. Dil bozuklukları hayat boyu devam edebileceği gibi, belirtiler zaman içerisinde değişiklik de gösterebilmektedir.
Dil bozukluğu primer bir bozukluk olduğunda, yani eşlik eden entellektüel bozukluk, genel gelişimsel bozukluk, işitme veya diğer duyusal bozukluklar, motor bozukluklar veya diğer mental bozukluklar olmaması durumunda Özgül Dil Bozukluğu (ÖDB) olarak adlandırılmaktadır. ÖDP' li çocuklar diğer gelişim alanlarında akranlarından önemli bir gerilik göstermezken dil ve konuşma gelişimi açısından gerilik göstermektedir. Özgül dil bozukluğu olan çocuklar, konuşulan dili anlama ve üretmede yaşıtlarından geridirler. Cümle içindeki sözcükleri anlama ve kullanmada güçlük yaşarlar. Yaşıtlarından daha az konuşur, daha kısa ve az karmaşık cümleler kurarlar. Daha sınırlı sözcük dağarcığına sahiptirler. Yaşıtları ile kıyaslandığında yavaş ancak benzer bir edinim sırası görülmektedir. ÖDP'li çocuklar arasında farklı dil alanlarında farklı bozukluk dereceleri olabilmektedir. Örneğin, bazı çocuklarda yalnızca alıcı ya da ifade edici dil becerilerinde problem görülürken, bazı çocuklarda her iki alanda da problem görülebilir. ÖDB’li çocuklar okul döneminde okuma yazma konusunda risk taşımaktadırlar. ÖDB' li çocukların, akranlarına oranla leksikal dağarcıkları yetersiz, karmaşık ve uzun cümle yapılarını anlama ve kullanmada problem yaşadıkları, uzun bir dönem bozuk cümleler kurdukları bilinmektedir. Dilin tüm bileşenlerinde problem görülse de, pragmatik alanında nispeten daha az problem görülmektedir. Suprasegmantal özelliklerde de problem görülebilmektedir. ÖDP tanısının konması için gecikmiş dil ve konuşma olmadığından ve diğer bozuklukların elenmiş olduğundan emin olunmalıdır. Bu tanının konması için 4- 5 yaşları beklemek uygun görülmektedir
-
Diğer durumlarda dil bozukluklarına,
-
Otizm spektrum bozukluklarında,
-
Entellektüel (Mental) bozukluklarda,
-
Gelişimsel bozukluklarda,
-
DEHAB (Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu) da
-
Travmatik beyin hasarlarında
-
Psikolojik/emosyonel bozukluklarda
-
İşitme kaybında
-
eşlik eden bozukluk olarak sıklıkla rastlanmaktadır.
-
-
-
Dil bozukluğu olan çocuklarda dilin diğer modalitelerinde ( yazma, okuma, anlama, konuşma) de problem olabilmektedir. Dil bozukluğu aynı zamanda sosyal iletişim zorluklarına neden olabilmektedir. Öğrenme güçlüğü ile dil bozukluğu arasında da bir bağlantı olduğu düşünülmektedir.
-
-
Dil bozukluklarının belirtileri bireyden bireye, etkilenen bileşene/bileşenlere, bozukluğun derecesine vs bağlı olarak değişse de dilin alt bileşenleri göz önünde bulundurularak belirtiler şu şekilde özetlenebilir.
-
-
Fonoloji
-
Fonojik bozukluk
-
Fonolojik becerilerin ediniminde gecikme
-
Tipik gelişim gösteren çocuklara oranla daha basit hece yapılarının üretimi
-
Anlaşılırlığı etkileyen ancak zamanla düzelme eğilimi gösteren konuşma sesi bozuklukları
-
Dilin konuşma sesi sistemini anlamada zorluklar
-
Sınırlı fonolojik farkındalık becerileri
-
Morfoloji ve Sentaks
-
Kelime kompinasyonlarının (diziliminin) geç edinimi
-
Sınırlı "Ortalama Sözce Uzunluğu" ve daha kısa cümle uzunlukları
-
Ses atma ve yanlış ses kullanımı hataları
-
Basit hece yapılarının kullanımı
-
Gramatik morfemlerin kullanımı ve anlamada bozukluk
-
Fonolojik farkındalıkta bozukluklar
-
Gramatik hatalar
-
Kompleks sentaktik yapıları anlama ve üretmede zorluk
-
Kompleks morfolojik yapıları anlamada problem
-
Semantik
-
Tipik gelişim gösteren çocuklara oranla daha yavaş kelime hazinesi gelişimi
-
İlk sözcük ve sözcük diziliminin geç edinimi
-
Kelime ediniminde gecikme
-
Yeni kelimeleri anlamada, özellikle filller, zorluk
-
Kelime geri çağırmada "word-finding" zorluk
-
Soruları ve yönergeleri anlamada zorluk
-
Eş - zıt anlamlıları, sesteş kelimeleri, mecaz anlamları anlamada zorluk
-
Narratif oluşturmada ve anlamadazorluk içermektedir
-
Pragmatik
-
Akranları ile oyun başlatmada zorluk
-
Diğerlerini anlamada zorluk,
-
Duygu ve düşüncelerini ifade etmede zorluk
-
Karşılıklı sohbet başlatma ve sürdürmede zorluk
-
Sıra alma becerilerinde zorluk
-
İletişim çatışmalarını çözmede zorluk
-
Dil verimliliği, karmaşıklık, kendini izleme, sıra alma becerilerinde zorluk
-
Konuya dahil olma ve uygun katkı sağlama becerilerinde zorluk
-
Uygun içerik ve zamanda konuşma ile ilgili zorluklar
-
Hikaye oluşturmada zorluklar
-
Dil bozukluğu olan bireylerde sosyal ve emosyonel problemler de görülebilmektedirler. Kendini algılama ve farkındalık, akademik performans, akran ilişkileri ve sosyal ilişkilerde problemler görülmektedir.
-
-
Dil bozukluğu olan bireylerde aynı zamanda;
-
DEHAB gibi davranış problemleri,
-
Utangaçlık, geri çekilme, temkinli davranma gibi yakın ilişkiler geliştirmesine engel davranışlar,
-
Duyu ve düşüncelerini gizleme ve ifade etmede yanlış değerlendirmeler,
-
Duygularını düzenlemede zorluk,
-
Zayıf sosyal özgüven
-
Yakın ilişki oluşturma ve sürdürmede zorluk
-
Zorbalık ve diğer suistimallere yatkınlık görülebilmektedir.
-
Dil bozukluklarının nedenleri
-
Dil bozukluğu primer olarak (özgül dil bozukluğu) olabileceği gibi diğer bozukluklara ( OSB, DEHAB vs) eşlik edebilir. Primer dil bozukluğunda bozukluğun nedeni tam olarak bilinmemektedir. Bu konuda iki kuramdan söz edilmektedir. Bunlardan biri ÖDP' yi doğuştan gelen, dile ait kuralların edinimi ile ilgili bozukluk olarak görürken, diğeri zihnimizdeki bilgi işlemleme mekanizmasındaki bozukluğun dil edinimini olumsuz etkilemesi olarak açıklamaktadır. Diğer dil bozukluklarında bozukluk başka bir bozukluktan kaynaklanan ve aynı zamanda o bozukluğun da önemli bir belirtisi ( Otizm gibi) olarak ortaya çıkmaktadır.
-
Değerlendirme ve terapi
-
Değerlendirmede öncelikli olarak bir dil bozukluğu olup olmadığını ve daha ileri değerlendirmeye ihtiyaç olup olmadığını anlamak için tarama yapılır. Tarama sonucunda bozukluk olduğu kanısına varılan çocuklar detaylı olarak değerlendirilir ve ayırıcı tanıları konur. Değerlendirmelerden sonra dil bozukluğu tanısı ve ayırıcı tanısı konan bireyler için değerlendirme sonuçları, çocuğun öncelikli ihtiyaçları ve ailenin beklentileri de göz önünde bulundurularak çocuğa özel bireyselleştirilmiş hedefler belirlenerek yine çocuğa uygun yöntem ve yaklaşımlarla müdahale edilmektedir.